رسوم چهارشنبه سوری در آذربایجان

یکی از مهم ترین و در عین حال رنگارنگ ترین آئین مردم آذربایجان ،مربوط به آئین ها و آداب «چهارشنبه سوری»و «عید نوروز» است.

در اکثر نقاط ایران به خصوص آذر بایجان سه روز منتهی به آخرین چهارشنبه سال (چهارشنبه سوری) یعنی یکشنبه ،دوشنبه و سه شنبه را از نظر خریدهای نوروزی بسیار خوش یمن و مبارک می‌دانند از همین رو اکثر خانواده‌ها سعی می‌کنند تا خریدهای خود را در طی این سه روز انجام دهند و عصر روز سه شنبه که به «چهارشنبه سوری»معروف گشته در کنار خانواده های خود، به جشن و اجرای مراسم ویژه می پردازند.

یکی از مهم‌ترین آئین‌هایی که از گذشته‌های نه چندان دور در آذربایجان مرسوم بوده «پریدن از روی آتش» می‌باشد. هر چند این رسم را بعضی خرافات قلمداد کرده‌اند اما این تفکر هرگز از جذابیت و «شاد‌آفرینی» آن چیزی کم نمی‌کند

این رسم که از اعتقادات مردم قدیم ایران باستان برجای مانده نه تنها در میان مردم آذربایجان بلکه در همه جای ایران مرسوم است اما ادبیات حاکم بر این رسم در دیار آذربایجان، از لطافت و حلاوت ویژه ای  برخوردار است. تا آنجا که پریدن دختران دم بخت از روی آتش، مظهر «بخت‌گشایی» آنها فرض شده است:

استاد سید محمد حسین شهریار شاعر معاصر ایران و آذربایجان در این زمینه چنین سروده است:

قیزلار دییر: آتیل ماتیل چرشنبه

آینه تکین بختیم آچیل چرشنبه

همچنان که نمی توان به احترام رسوم تاریخی، «تحفه» خانواده تازه داماد به تازه عروس را در «شب یلدا» فراموش کرد، به همان صورت نیز نمی توان عیدی خانواده عروس به خانواده دامادشان را که از آن به عنوان «خوانچه» یاد می شود به دست فراموشی سپرد.خوانچه تحفه ای است سنتی که به رسم عیدی توسط خانواده عروس همه ساله و بدون انقطاع تدارک دیده شده و در روز چهارشنبه سوری به خانواده داماد ارسال می‌شود

در برخی از نقاط آذربایجان که به سنت‌های دیرین ارزش بیشتری قائل هستند، این تحفه‌ها بر روی سینی های بزرگ قرار داده شده و بر روی آنها تورهای رنگی می‌کشند،ذهنیتی که از شنیدن نام«خوانچه» در اذهان مردم ترسیم می شود مصداق همین سینی های بزرگی است که آن ها را بیشتر «مجمعی» می‌گویند.

محتوای این تحفه‌ها نیز بسیار جالب است، از تخم‌مرغ‌های رنگی گرفته تا شاخه‌های گل، کله قند،نبات، البسه،  آینه  آجیل و شیرینی همه وهمه از ملزومات این تحفه‌هاست.

هر چند این تحفه‌ها و «مجمعی‌ها» چندان گرانبها نیست، امّا شور و حال ناشی از تحفه‌ بردن‌های سنتی آن هم به این شکل دستمایه شادی‌ها و سرور خالصانه مردم است. به ویژه آن که کودکان و نوجوانان با شعرها و سرودهای خویش، اجاق این آئین ها را داغ نگه می دارند.

خالق منظومه «حیدربابایه سلام» استاد محمد حسین شهریار نیز به زیبایی هرچه تمام‌ترآئین‌های عید نوروز ،چهارشنبه سوری و مراسم این ایام را چنین به نظم کشیده است:

بایرامیدی،گئجه گوشی اوخوردی

آداخلی قیز، بیگ جرابین توخوردی

هرکس شالین بیر باجادان سوخوردی

آی نه گوزل قایدادی شال ساللاماق

بیگ شالینا بایرامیلیغین باغلاماق!

شال ایستدیم منده ائوده آغلادیم

بیر شال آلیب تئز شالیمی باغلادیم

غلام گیله قاشدیم شالی سالادیم

فاطمه خالامنه جوراب باغلادی

خان ننه‌می، یادا سالیب آغلادی