گسترش فرهنگ دوچرخه سوارى به عنوان يك وسيله نقليه براى انجام امور روزمره در كشورهاى توسعه يافته، تجربه اى مفيد و سرشار از آثار مثبت است. كاهش آلودگى هوا و آلودگى صوتى، كاهش ترافيك هاى سنگين در شهرهاى بزرگ و نقل و انتقال سريعتر جهت رسيدن به موقع به كارها از جمله نتايج استفاده از دوچرخه در شهرهاست. همچنين دوچرخه سوارى براى شهروندان امروز كه اغلب به بيمارى هاى قند، فشار و ... مبتلا هستند، ورزشى سودمند است كه سلامتى را به آنها باز مى گرداند.
مديران شهرى در بسيارى از كشورهاى دنيا با اطلاع رسانى درست، فرهنگسازى از طريق رسانه ها و ارائه تسهيلات لازم سعى در توسعه فرهنگ استفاده از دوچرخه توسط مردم دارند و براى اين منظور قوانين و مسيرهاى لازم را به دقت طراحى و پيش بينى كرده اند و هر از گاهى با برپايى مسابقاتى سعى در ايجاد تعلق خاطر بيشتر به استفاده از دوچرخه دارند. استفاده از دوچرخه در ايران نه به عنوان وسيله بازى كودكان و نه به عنوان يك رشته ورزشى بلكه به عنوان يك وسيله نقليه عمومى هرگز فراگير نشد. اين نقيصه فارغ از محروميت هاى عرفى موجود، بيشتر ناشى از فقدان برنامه ريزى جامع و فراگير توسط مديران و مسؤولان بوده است كه نمونه آخر آن چند سال پيش در قالب مسيرهاى ويژه دوچرخه سوارى در يكى از مناطق تهران تجربه شد و يك سال نشده، به هزار و يك دليل برچيده شد. درچنين شرايطى اگر بشنويد كه در دوردست ترين نقطه ايران در شمال غرب، شهرى ۷۵ هزار نفره وجود دارد كه مردم آن ۶۰ هزار دوچرخه دارند تعجب مى كنيد. اما واقعيت دارد. بناب شهر دوچرخه است. شهرى كه در هر خانه آن لااقل يك دوچرخه وجود دارد. گزارش امروز ما از شهر دوچرخه ها را بخوانيد.
تبريز ـ مهرداد خوشكارمقدم: شهرستان بناب به عنوان يكى از شهرهاى آذربايجان شرقى در فاصله ۱۳۰ كيلومترى جنوب غربى تبريز قرار گرفته است. در خيابان هاى اين شهر به غير از بوى كباب منحصربه فرد بناب كه در شهر پيچيده است، منظره مردمى كه از ۸ تا ۸۰ سال با دوچرخه در حال تردد هستند بسيار ديدنى است. همان چيزى كه در هيچ كجاى ايران «يافت مى نشود...!»
«دوچرخه» فراگيرترين وسيله در بناب
«دوچرخه» در بناب نه به عنوان وسيله تفريح، ورزش و حتى حمل و نقل بلكه به عنوان عضوى از خانواده، در ميان مردم اين خطه از جايگاه ويژه اى برخوردار شده است. به طور كلى مى توان گفت دوچرخه فراگيرترين ويژگى شهرستان بناب محسوب مى گردد. هم از اين روست كه بناب را «شهر دوچرخه ها» نام نهاده اند.
رئيس اداره تربيت بدنى شهرستان بناب مى گويد: «استفاده از دوچرخه در اين شهر به صورت يك فرهنگ عمومى درآمده است و مردم بيشتر كارهاى خود را با دوچرخه انجام مى دهند. به طورى كه اغلب كارمندان ادارات دولتى نيز از اين قاعده مستثنى نيستند و با دوچرخه در محل كار خود حاضر مى شوند.»
«سهراب وكيلى» مى افزايد: «جمعيت بناب نزديك به ۷۵ هزار نفر مى باشد اما حدود ۶۰ هزار دوچرخه در اين شهر وجود دارد! با توجه به گفته وى اگر تعداد متوسط هر خانواده را ۴ نفر درنظر بگيريم، حدود ۱۸ هزار خانوار در بناب زندگى مى كنند و اگر ۶۰ هزار دوچرخه را بين آنها تقسيم نماييم براى هر خانواده بين ۳ تا ۴ دوچرخه خواهد رسيد!»
در وهله اول باور چنين موضوعى مشكل به نظر مى رسد اما پس از گفت وگو با چند تن از اهالى شهر به واقعيت آن پى مى بريم.
«قادر بابايى» از موسپيدان شهر بناب و استاد تربيت بدنى دانشگاه آزاد اين شهر نيز مى گويد: «در هر خانواده بنابى كه فرد مذكرى در بين شان زندگى مى كند حتماً حداقل يك دوچرخه وجود دارد چرا كه دوچرخه به عنوان ويژگى بارز فرهنگى اين منطقه قبول شده و وجهه اين شهر محسوب مى گردد.» او تأكيد مى كند: «خود من نيز با وجود داشتن دو خودرو حتماً كارهاى روزمره ام را با دوچرخه انجام مى دهم و حتى سركار نيز با آن حاضر مى شوم.»
استفاده از دوچرخه حتى بر افراد غيربومى اين شهر نيز تأثيرگذار بوده است. امروزه علاوه بر دانشجويان غيربومى حتى برخى از استادان دانشگاهى نيز براى رفت و آمد خود از دوچرخه استفاده مى كنند. «بابايى» درباره اين موضوع مى گويد: «كل كاركنان ما به همراه برخى از اساتيد دانشگاهى با دوچرخه سركار حاضر مى شوند.» او در عين حال تأكيد مى كند: «متأسفانه در جامعه ما بهاى لازم را به دوچرخه نمى دهند و استفاده از آن كسرشأن محسوب مى شود. اين موضوع حتى در بناب نيز كه به شهر دوچرخه ها معروف است صدق مى كند چرا كه برداشت كل جامعه ما اينگونه است و استفاده از دوچرخه براى كاركنان دستگاه هاى دولتى وجهه خوبى ندارد!»
سرگذشت دوچرخه در بناب
در اينكه چگونه دوچرخه در ميان مردم اين منطقه راه پيدا كرده و تبديل به يك ويژگى بارز اجتماعى اين شهر گشته است اتفاق نظر وجود ندارد و اطلاعات دقيقى دردست نيست. اما آنچه مسلم است اينكه دوچرخه از حدود ۶۰ سال قبل به اين شهر راه يافته و به طور تدريجى در ميان مردم گسترش پيدا كرده است. عده اى اعتقاد دارند نخستين بار يكى از حاكمان بناب دوچرخه را به اين منطقه وارد كرده و خود او نيز براى رفت و آمد روزانه اش از دوچرخه به جاى اسب استفاده مى كرد. اما برخى نيز مى گويند حدود ۶۰ سال قبل يك مأمور اداره ثبت احوال براى سركشى به روستاها و مناطق اطراف بناب از دوچرخه استفاده كرد كه پس از رفتن او دوچرخه اش در شهر باقى ماند و كم كم اين وسيله در بين مردم گسترش پيدا كرد. البته دوچرخه مذكور توسط فردى به نام اسدالله شمس دانش خريدارى شده و امروزه نيز توسط اين پيرمرد ۷۵ ساله مورد استفاده قرار مى گيرد. قادر بابايى، استاد و مسؤول تربيت بدنى دانشگاه آزاد بناب مى گويد: «در گذشته مردم اين شهر به دوچرخه «ئيل آتى» (اسب بادى) مى گفتند و دليل اين نامگذارى اين بود كه سرعت دوچرخه همچون باد بود و از آنجا كه اين وسيله كم كم جايگزين اسب شده بود به جهت استفاده از باد در لاستيك هاى آن به اسبى كه با باد حركت مى كند تشبيه شده بود.»
«محمود داداش رستمى» از اهالى فرهنگ اين خطه و شاعر آذرى نيز مى گويد: «با توجه به استفاده گسترده از دوچرخه ميزان اعتياد، سكته قلبى، بيمارى هاى ريوى و ... در بين مردم اين شهر بسيار پايين است و چون دوچرخه بسيار كم هزينه، سبك و استفاده از آن راحت است در بين كشاورزان نيز از مقبوليت بسيارى برخوردار شده و آنها براى سركشى به زمين هاى خود از دوچرخه استفاده مى كنند.» او تأكيد مى كند: «دختران بنابى نيز به شدت علاقه مند به استفاده از دوچرخه هستند اما به دليل شرايط خاص فرهنگى نمى توانند سوار بر دوچرخه در انظار عمومى حاضر شوند.»
داستان دوچرخه پايان مى يابد؟
اغلب مردم از بى توجهى مسؤولان نسبت به مسائل و مشكلات شهرستان بناب به شدت گلايه مندند و معتقد هستند عدم توجه به اين مشكلات باعث خواهد شد داستان دوچرخه در اين منطقه به خط پايان خود برسد. شايد اين تنها خط پايانى است كه رسيدن به آن آرزوى قلبى هيچ يك از اهالى بناب نيست.
درحالى كه سابقه حضور دوچرخه به صورت فراگير در اين شهر به حدود نيم قرن مى رسد اما هرگز خيابان ها و معابر اين شهرستان براى عبور دوچرخه مناسب نبوده است. از سوى ديگر موضع استفاده از دوچرخه نه تنها از سوى مسؤولان شهرى و استانى تقويت و حمايت نشده بلكه اقدامات مخرب عده اى باعث گرديده تا «موتوسيكلت» به عنوان تهديد و جايگزين دوچرخه در اين شهر حضور خود را اعلام نمايد.
«قادر بابايى» مى گويد: «متأسفانه در شهرى كه استفاده از دوچرخه يك فرهنگ عمومى است مسؤولان ما فقط در روز همايش دوچرخه سوارى كه سالى يك بار برگزار مى شود با دوچرخه در خيابان ها ديده مى شوند در حالى كه استفاده مديران حداقل در رده هاى پايين باعث تشويق و ترغيب مردم نسبت به اين امر شده و از سوى ديگر خودشان با مشكلات گريبانگير دوچرخه سواران آشنا شده و سعى در رفع آنها خواهند نمود.»
از سوى ديگر «محمود داداش  رستمى» هم تأكيد مى كند: «طى سال هاى گذشته مسؤولان قول داده بودند براى گسترش فرهنگ دوچرخه سوارى و نيز ايجاد اشتغال در اين شهر، كارخانه دوچرخه سازى تأسيس كنند اما هم اكنون در اين شهر كارخانه ساخت موتوسيكلت تأسيس كرده اند كه با روزى هزار تومان به جوانان ما موتوسيكلت ارائه مى دهد!»
دانستن اين نكته نيز جالب است كه طى سال هاى گذشته هيچگونه تصادف دوچرخه با عابرين يا خودروها در سطح شهر بناب گزارش نشده بود اما با ورود موتور و تأسيس كارخانه ساخت موتوسيكلت به گفته اغلب پزشكان هرروز بين ۳ الى ۵ مصدوم موتورسوار به بيمارستان ها و مراكز درمانى اين منطقه مراجعه مى نمايند كه هر هفته ۲ الى ۳ نفر براثر تصادف جان خود را از دست مى دهند! سهراب وكيلى رئيس اداره تربيت بدنى بناب مى گويد: «اگر سالانه بودجه اى نزديك به ۳ ميليون تومان دراختيار ما قرار دهند مى توانيم علاوه بر تقويت فرهنگ دوچرخه سوارى، ورزش قهرمانى را نيز در اين شهر راه اندازى نماييم چرا كه جوانان ما به شدت به اين رشته ورزشى علاقه نشان مى دهند.» به راستى، ۳ ميليون تومان آن هم به طور ساليانه به منظور نجات يك «فرهنگ حسنه» مبلغ زيادى است؟